عبدالرحمان بن اسحاق جوهریجوهری، عبدالرحمان‌بن اسحاق، محدّث ، قاضی و فقیه حنفی قرن سوم و چهارم است. ۱ - مشخصاتکنیه وی ابوعلی است و او را سامرّی و سَدوسی نیز خوانده‌اند. [۱]
محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام ووفیات المشاهیر و الاعلام، ج۱، ص۶۰۸، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۳۱۱ـ۳۲۰ ه، بیروت ۱۴۱۵/۱۹۹۴.
[۲]
ابن‌حجر عسقلانی، رفع‌الاصر عن قضاه مصر، ج۱، ص۳۱۴، چاپ حامد عبدالمجید، محمد مهدی ابوسنه، و محمد اسماعیل صاوی، ۱۳۷۶/ ۱۹۵۶.
[۳]
تقی‌الدین‌بن عبدالقادر تمیمی، الطبقات السنیه فی تراجم الحنفیه، ج۴، ص۲۸۲، ج۴، چاپ عبدالفتاح محمدحلو، ریاض ۱۴۱۰/۱۹۸۹.
جوهری در سامرا به دنیا آمد. تاریخ تولد او را، به اختلاف ، ۲۵۰، [۴]
محمدبن یوسف کندی، کتاب الولاه و کتاب‌القضاه، ج۱، ص۵۳۶، چاپ رفن گست، بیروت ۱۹۰۸، چاپ افست بغداد.
۲۵۱ [۵]
محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام ووفیات المشاهیر و الاعلام، ج۱، ص۶۰۸، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۳۱۱ـ۳۲۰ ه، بیروت ۱۴۱۵/۱۹۹۴.
و ۲۵۵ [۶]
تقی‌الدین‌بن عبدالقادر تمیمی، الطبقات السنیه فی تراجم الحنفیه، ج۴، ص۲۸۲، ج۴، چاپ عبدالفتاح محمدحلو، ریاض ۱۴۱۰/۱۹۸۹.
ذکر کرده‌اند.
۲ - فعالیت علمیاز دوران کودکی و تحصیلات او اطلاع چندانی در دست نیست. مهم‌ترین استادانش در حدیث ، علی‌بن حرب (متوفی ۲۶۵) و محمدبن عبداللّه‌بن‌عبدالحکم (متوفی ۲۶۸) بوده‌اند. جوهری بیشتر آثار محمدبن ادریس شافعی را نزد ربیع‌بن سلیمانِ جیزی شاگرد و راوی معتبر شافعی (متوفی ۲۷۰) آموخت. جوهری حوزه درس پر رونقی داشت و برخی، از جمله ابوالقاسم طَبَرانی (متوفی ۳۶۰) و ابوبکر محمدبن ابراهیم‌بن مُقْری (متوفی ۳۸۱)، از او حدیث نقل کرده‌اند. [۷]
محمدبن یوسف کندی، کتاب الولاه و کتاب‌القضاه، ج۱، ص۵۳۶، چاپ رفن گست، بیروت ۱۹۰۸، چاپ افست بغداد.
[۸]
محمدبن یوسف کندی، کتاب الولاه و کتاب‌القضاه، ج۱، ص۵۷۱، چاپ رفن گست، بیروت ۱۹۰۸، چاپ افست بغداد.
[۹]
محمدبن احمد ذهبی، سیراعلام النبلاء، ج۱۴، ص۵۴۱، چاپ شعیب أرنؤوط و دیگران، بیروت ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۱ـ ۱۹۸۸.
[۱۰]
تقی‌الدین‌بن عبدالقادر تمیمی، الطبقات السنیه فی تراجم الحنفیه، ج۴، ص۲۸۳، ج۴، چاپ عبدالفتاح محمدحلو، ریاض ۱۴۱۰/۱۹۸۹.
۳ - فعالیت اجتماعیوی در مصر به منصب قضا رسید، [۱۱]
محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام ووفیات المشاهیر و الاعلام، ج۱، ص۶۰۸، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۳۱۱ـ۳۲۰ ه، بیروت ۱۴۱۵/۱۹۹۴.
پس از آن که مقتدر عباسی ، هارون‌بن ابراهیم‌بن حَمّاد (متوفی ۳۲۸) را به جای عبداللّه‌بن ابراهیم‌بن مُکَرم به منصب قضا گمارد.
جوهری و احمدبن علی، معروف به ابوعلی صغیر، مشترکاً نایب هارون در مصر شدند. مدتی نیز جوهری، به تنهایی نایب هارون در امر قضا بود. برخی بر آن‌اند که وی در واقع جانشین و گماشته احمد برادر هارون بود که او منصب نیابت قضای مصر را برعهده داشت. [۱۲]
محمدبن یوسف کندی، کتاب الولاه و کتاب‌القضاه، ج۱، ص۵۳۶ـ۵۳۷، چاپ رفن گست، بیروت ۱۹۰۸، چاپ افست بغداد.
[۱۳]
ابن‌حجر عسقلانی، رفع‌الاصر عن قضاه مصر، ج۱، ص۳۱۴ـ ۳۱۵، چاپ حامد عبدالمجید، محمد مهدی ابوسنه، و محمد اسماعیل صاوی، ۱۳۷۶/ ۱۹۵۶.
[۱۴]
ابن‌تغری بردی، النجوم الزاهره فی ملوک مصر و القاهره، ج۳، ص۲۱۳، قاهره، ۱۳۸۳ (ـ۱۳۹۲/) ۱۹۶۳ ـ ۱۹۷۲.
[۱۵]
عبدالرحمان‌بن ابی‌بکر سیوطی، حسن المحاضره فی تاریخ مصر و القاهره، ج۲، ص۱۴۵، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، (قاهره (۱۳۸۷.
۴ - مذهبتمیمی [۱۶]
تقی‌الدین‌بن عبدالقادر تمیمی، الطبقات السنیه فی تراجم الحنفیه، ج ۴، ص۲۸۲، ج۴، چاپ عبدالفتاح محمدحلو، ریاض ۱۴۱۰/۱۹۸۹.
به‌دلیل اینکه نام او در برخی منابع شرح‌حال حنفیان ، مانند الجواهر المُضیه، نیامده، در حنفی بودن او تردید کرده است.
۵ - خصایصوی را از محدّثان ثقه ، فقیه و آشنا به ریاضیات معرفی کرده‌اند. همچنین او را به امانتداری و تکریم بزرگان ستوده و پر سفر (رحّال) وصف کرده‌اند. [۱۷]
محمدبن یوسف کندی، کتاب الولاه و کتاب‌القضاه، ج۱، ص۵۳۶ـ۵۳۷، چاپ رفن گست، بیروت ۱۹۰۸، چاپ افست بغداد.
[۱۸]
محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام ووفیات المشاهیر و الاعلام، ج۱، ص۶۰۸، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۳۱۱ـ۳۲۰ ه، بیروت ۱۴۱۵/۱۹۹۴.
[۱۹]
ابن‌حجر عسقلانی، لسان‌المیزان، ج۱، ص۲۸۱، حیدرآباد، دکن ۱۳۲۹ـ۱۳۳۱، چاپ افست بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۱.
۶ - وفاتجوهری در ۳۲۰ در مصر از دنیا رفت. [۲۰]
محمدبن یوسف کندی، کتاب الولاه و کتاب‌القضاه، ج۱، ص۵۳۷، چاپ رفن گست، بیروت ۱۹۰۸، چاپ افست بغداد.
[۲۱]
محمدبن احمد ذهبی، سیراعلام النبلاء، ج۱۴، ص۵۴۱، چاپ شعیب أرنؤوط و دیگران، بیروت ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۱ـ ۱۹۸۸.
۷ - آثارجز کتابی در علم حساب ، اثر دیگری به او منسوب نیست. [۲۲]
محمدبن یوسف کندی، کتاب الولاه و کتاب‌القضاه، ج۱، ص۵۳۷، چاپ رفن گست، بیروت ۱۹۰۸، چاپ افست بغداد.
[۲۳]
تقی‌الدین‌بن عبدالقادر تمیمی، الطبقات السنیه فی تراجم الحنفیه، ج ۴، ص۲۸۲، ج۴، چاپ عبدالفتاح محمدحلو، ریاض ۱۴۱۰/۱۹۸۹.
۸ - فرزند جوهریفرزند جوهری، ابومحمدحسن‌بن عبدالرحمان (متولد ۲۸۴)، برخلاف پدر ، به مذهب مالکی گروید و از نزدیکان قاضی احمدبن ابراهیم‌بن حمّاد شد. وی مدتی جانشین محمد اسوانی مالکی، قاضی مصر (متوفی ۳۴۰) و مدتی نیز نایبِ حسین‌بن عیسی هَرَوان (متوفی ۳۳۴)، قاضی مصر بود، [۲۴]
محمدبن یوسف کندی، کتاب الولاه و کتاب‌القضاه، ج۱، ص۵۳۳ ـ۵۳۴، چاپ رفن گست، بیروت ۱۹۰۸، چاپ افست بغداد.
[۲۵]
محمدبن یوسف کندی، کتاب الولاه و کتاب‌القضاه، ج۱، ص۵۷۱ ـ۵۷۲، چاپ رفن گست، بیروت ۱۹۰۸، چاپ افست بغداد.
[۲۶]
ابن‌حجر عسقلانی، رفع‌الاصر عن قضاه مصر، ج۱، ص۱۸۷ـ ۱۸۸، چاپ حامد عبدالمجید، محمد مهدی ابوسنه، و محمد اسماعیل صاوی، ۱۳۷۶/ ۱۹۵۶.
وی در ۳۳۱ از این منصب عزل شد و دوباره در ۳۳۳ به همین منصب گمارده شد و در ۳۳۹ از دنیا رفت. [۲۷]
محمدبن یوسف کندی، کتاب الولاه و کتاب‌القضاه، ج۱، ص۵۷۱، چاپ رفن گست، بیروت ۱۹۰۸، چاپ افست بغداد.
[۲۸]
ابن‌حجر عسقلانی، رفع‌الاصر عن قضاه مصر، ج۱، ص۱۸۷ـ ۱۸۸، چاپ حامد عبدالمجید، محمد مهدی ابوسنه، و محمد اسماعیل صاوی، ۱۳۷۶/ ۱۹۵۶.
[۲۹]
هویدا عبدالعظیم رمضان، المجتمع فی مصر الاسلامیه من الفتح العربی الی العصر الفاطمی، ج۱، ص۳۲۴، (قاهره) ۱۹۹۴.
۹ - فهرست منابع(۱) ابن‌تغری بردی، النجوم الزاهره فی ملوک مصر و القاهره، قاهره، ۱۳۸۳ (ـ۱۳۹۲/) ۱۹۶۳ ـ ۱۹۷۲. (۲) ابن‌حجر عسقلانی، رفع‌الاصر عن قضاه مصر، چاپ حامد عبدالمجید، محمد مهدی ابوسنه، و محمد اسماعیل صاوی، ۱۳۷۶/ ۱۹۵۶. (۳) ابن‌حجر عسقلانی، لسان‌المیزان، حیدرآباد، دکن ۱۳۲۹ـ۱۳۳۱، چاپ افست بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۱. (۴) تقی‌الدین‌بن عبدالقادر تمیمی، الطبقات السنیه فی تراجم الحنفیه، ج۴، چاپ عبدالفتاح محمدحلو، ریاض ۱۴۱۰/۱۹۸۹. (۵) محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام ووفیات المشاهیر و الاعلام، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات ۳۱۱ـ۳۲۰ ه، بیروت ۱۴۱۵/۱۹۹۴. (۶) محمدبن احمد ذهبی، سیراعلام النبلاء، چاپ شعیب أرنؤوط و دیگران، بیروت ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۱ـ ۱۹۸۸. (۷) عبدالرحمان‌بن ابی‌بکر سیوطی، حسن المحاضره فی تاریخ مصر و القاهره، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، (قاهره (۱۳۸۷. (۸) محمدبن یوسف کندی، کتاب الولاه و کتاب‌القضاه، چاپ رفن گست، بیروت ۱۹۰۸، چاپ افست بغداد. (۹) هویدا عبدالعظیم رمضان، المجتمع فی مصر الاسلامیه من الفتح العربی الی العصر الفاطمی، (قاهره) ۱۹۹۴. ۱۰ - پانویس
۱۱ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «عبدالرحمان بن اسحاق جوهری»، شماره۵۲۳۲. |